Okyanus ya da denizlerin tabanında oluşan deprem, volkan patlaması ve bunlara bağlı taban çökmesi, zemin kaymaları gibi tektonik olaylar sonucu denize geçen enerji nedeniyle oluşan uzun periyotlu deniz dalgasıdır tsunami. Japonca'da "liman dalgası" anlamına gelir. 15 Haziran 1896'da Japonya'da, 21000 kişinin hayatını kaybettiği Büyük Meiji Tsunamisi'nden sonra dünya dillerine yerleşti. Peki deniz neden taşar?
Derin denizde varlığı hissedilmez
Tsunamiden sonra sahilde oluşan dalganın normal deniz dalgalarından farkı; suyun sürüklenmesi sonucu hareket kazanmasıdır. Dalga uzunluğu çok fazla olduğundan derin denizde varlığı hissedilmez. Deniz seviyesinin değişmesi şeklindedir. Tribünlerdeki Meksika dalgası gibi... Dalga boyu yüz kilometreyi bulur. Dalga yüksekliği ise ancak bir metre kadardır. Peki nasıl olur da en fazla bir metre su yüksekliği bu kadar büyük tahribat yapar?
Sahilde Büyük Dalgalar ve Deniz Seli
Sığ sulara geldiğinde, dik yamaçlı kıyılarda ya da V tipi daralan körfez ve koylarda bazen 30 metreye kadar tırmanarak çok şiddetli akıntılar yaratabilen bu dalga; insanlar için deprem, tayfun, çığ ya da sel gibi bir doğal afet haline gelebilmektedir.
Tsunami ilk oluştuğunda tek bir dalgadır. Büyük bir süratle ilerler. Kısa bir süre içerisinde üç ya da beş dalgaya dönüşerek çevreye yayılmaya başlar. Bu dalgaların birincisi ve sonuncusu çok zayıftır ancak diğer dalgalar etkilerini kıyılarda şiddetli biçimde hissettirebilecek bir enerjiyle ilerlerler. Bu nedenle depremlerden kısa bir süre sonra kıyılarda görülen yavaş ama anormal su düzeyi değişimi ilk dalganın geldiğini gösterir. Bu değişim, arkadan gelecek olan çok kuvvetli dalgaların ilk habercisi de olabilir.
Rüzgarla oluşan normal deniz dalgaları 3-3.5 metre yüksekliğinde 100 metre boyundadır. Saatte 15-30 kilometre hızla hareket ederler. Derin okyanustaki tsunami dalgaları 35-70 cm yüksekliğinde 100 kilometre uzunluğundadır. Bu ölçüleriyle normal dalgaların en fazla beşte biri yüksekliğinde ama bin katı uzunluğundadır. Bu dalga bir uçak hızıyla saatte 650-950 km hızla yol alır. Yine de açık denizdeki bir insan dalga boyunun çok uzun olması nedeniyle dalgayı hissetmez. Ancak sahile yaklaştıkça işin şekli değişir. Dalga boyu kısalır, yüksekliği artar, boyu 1500-3000 metreye, hızı saatte 55-350 kilometreye düşer. Ancak yüksekliği 30 metreye kadar çıkabilir. Bir deniz seli şeklinde karayı süpürür.
Genellikle sahile yaklaşmakta olan tsunami dalgaları uzaktan normal deniz dalgaları gibi görünür. Hatta "bu mu tsunami?" diye düşünebilir, kaçmak için gerek duymayabilirsiniz... Ama normal deniz dalgası gelir ve gider. Oysa aynı yükseklikteki bir tsunami, bir sel gibi saatler boyu, gelir, gelir, gelir... Deniz seviyesi yükselir, karaya doğru sel halinde evleri yıkarak, otomobilleri, insanları, tekneleri önüne katarak ilerler.
Depremler neden oluyor? Yaşayan dünyamızın öyküsü...